Takaisin Tulosta

Keskivaikeiden ja vaikeiden aivovammojen hoito

Lisätietoa aiheesta
Jari Siironen, Riikka Takala ja Päivi Tanskanen
29.12.2017

Akuuttihoito

Aivovammapotilaan ensihoito

Intubointi

Hypotensio, hypoksia ja ventilaatio

Monitorointi kuljetuksen aikana

  • Aivovammapotilaan minimimonitorointi on EKG:n, verenpaineen ja saturaation (SpO2) seuranta.
  • Intuboidun potilaan uloshengityksen hiilidioksiditasoa (etCO2) pitää monitoroida ja mahdollisuuksien mukaan ottaa verikaasuanalyysi normoksemian ja normoventilaation varmistamiseksi.
  • Hypoksemia pitää korjata mahdollisimman nopeasti. Tavoitteena on SpO2 > 90 % ja PaO2 > 8 kPa (60mmHg) «Brain Trauma Foundation., American Association of ...»42.

Keskivaikeiden ja vaikeiden aivovammojen hoito

Tehohoito

Taulukko 1. Sekundaarivauriota aiheuttavia ja pahentavia tekijöitä.
Hypotensio (RRsys < 120 mmHg, MAP < 80 mmHg) «McHugh GS, Engel DC, Butcher I ym. Prognostic valu...»2, «Berry C, Ley EJ, Bukur M ym. Redefining hypotensio...»27, «Wijayatilake DS, Jigajinni SV, Sherren PB. Traumat...»29, «Chesnut RM, Marshall LF, Klauber MR ym. The role o...»46
Hypoksia (PaO2 < 8 kPa, SpO2 < 90 %) «McHugh GS, Engel DC, Butcher I ym. Prognostic valu...»2, «English SW, Turgeon AF, Owen E ym. Protocol manage...»43, «Chesnut RM, Marshall LF, Klauber MR ym. The role o...»46
Korkea ICP > 20 mmHg «Balestreri M, Czosnyka M, Hutchinson P ym. Impact ...»47, «Treggiari MM, Schutz N, Yanez ND ym. Role of intra...»48
Matala aivojen läpivirtauspaine CPP (MAP-ICP) < 60 mmHg «Balestreri M, Czosnyka M, Hutchinson P ym. Impact ...»47
ICP- ja verenpaineanturi nollataan korvakäytävän tasolle todellisen CPP:n arvioimiseksi «Chesnut R, Videtta W, Vespa P ym. Intracranial pre...»49
Hyperventilaatio «Stocchetti N, Maas AI, Chieregato A ym. Hyperventi...»50, «Coles JP, Fryer TD, Coleman MR ym. Hyperventilatio...»51
Kuume «Bohman LE, Levine JM. Fever and therapeutic normot...»52
Epileptiset purkaukset ja kouristukset «Hesdorffer DC, Benn EK, Cascino GD ym. Is a first ...»53, «Rossetti AO, Oddo M. The neuro-ICU patient and ele...»54, «Pascarella A, Trojano L, Loreto V ym. Long-term ou...»55
Anemia «Van Beek JG, Mushkudiani NA, Steyerberg EW ym. Pro...»56, «Litofsky NS, Martin S, Diaz J ym. The Negative Imp...»57
Koagulopatia «Abdelmalik PA, Boorman DW, Tracy J ym. Acute Traum...»58, «Maegele M, Schöchl H, Menovsky T ym. Coagulopathy ...»59
Hyponatremia «Verbalis JG, Goldsmith SR, Greenberg A ym. Diagnos...»60
Hypo- ja hyperglykemia «Van Beek JG, Mushkudiani NA, Steyerberg EW ym. Pro...»56, «Liu-DeRyke X, Collingridge DS, Orme J ym. Clinical...»61, «Griesdale DE, Tremblay MH, McEwen J ym. Glucose co...»62

Sekundaarivauriot

Kuume

Epileptiset purkaukset ja kouristukset

  • Kouristus 1. viikon aikana (first acute symptomatic seizure) lisää 30 vuorokauden kuolemanriskiä huomattavasti verrattuna myöhäiskouristuksiin (first unprovoked seizure) «Hesdorffer DC, Benn EK, Cascino GD ym. Is a first ...»53.
  • Yli 1 viikon kuluttua traumasta havaittu epileptinen aktiviteeti EEG:ssä tai kouristukset (”myöhäiskouristukset”, unprovoked remote symptomatic epileptic seizures) eivät vaikuta 30 kuukauden mortaliteettiin, mutta eloonjääneillä kouristukset assosioituvat huonompaan neurologiseen selviytymiseen «Pascarella A, Trojano L, Loreto V ym. Long-term ou...»55.

Anemia

Verensokeri

Multimodaalinen monitorointi

Tajunnan tason tarkkailu

Taulukko 2. Puhevasteen arviointi intuboiduilla potilailla. Lähde «Rutledge R, Lentz CW, Fakhry S ym. Appropriate use...»98
GCS Motor Score GCS Eye Score
1 2 3 4
1 1 1 1 2
2 1 2 2 2
3 2 2 3 3
4 2 3 3 4
5 3 3 4 4
6 3 4 4 5

Kallonsisäisen paineen (ICP) mittaaminen

Aivojen läpivirtauspaine (Cerebral Perfusion Pressure CPP)

Aivokudoksen happiosapaine

EEG

Muu hoito

Sedaatio ja kivunhoito

Profylaktinen antiepileptinen lääkitys

Kortikosteroidit

Nestehoito

Ravitsemus

Veren hyytymishäiriöiden ja antikoagulaation vaikutus aivovammapotilaan ennusteeseen sekä tromboosiprofylaksian ajoitus

Hypopituitarismi ja hyponatremia

Aivovamman jälkeinen paroksysmaalinen sympaattinen hyperaktiivisuus (PSH)

Kohonneen kallonsisäisen paineen hoito

  • Kohonnut kallonsisäinen paine johtuu kallonsisäisestä tilanahtaudesta. Tämä synnyttää kudossiirtymiä, joka aiheuttavat heikentynyttä aivoverenkiertoa, aivokudoksen hernioitumista ja verisuonten hakautumista. Nämä puolestaan johtavat aivoiskemiaan ja kudosvaurioihin.
  • Ensisijaisena hoitona on poistaa tilaa vievä leesio, jos vain mahdollista, sekä huolehtia riittävästä sedaatiosta, happeutumisesta ja ventilaatiosta.
  • Kouristukset ja kuumeilu voivat myös nostaa kallonsisäistä painetta.

Hypotermia

Hyperosmolaarinen hoito

Hyperventilaatio

Ventrikulostomia

Dekompressiivinen kraniektomia (ks. tarkemmin kappale kirurginen hoito)

  • Dekompressiivista kraniektomiaa käytetään kolmannen tason hoitona (ks. kappale korkean ICP:n hoitoprotokolla) hallitsemattoman korkean ICP:n laskemiseksi.

Korkean ICP:n hoitoprotokolla

Vakavien aivovammojen kirurginen hoito

  • Kallonsisäisiä verenvuotoja todetaan noin 60 %:ssa vakavista aivovammoista.
  • HYKS neurokirurgian klinikkaan tulevista vakavan aivovamman saaneista potilaista leikataan tulovaiheessa noin 40 %.
  • Kiistatonta tieteellistä näyttöä hoitomuodoista on vain vähän.
  • Kallonsisäisten verenvuotojen, kuten epiduraalihematooman ja subduraalihematooman kirurginen hoito on hyvin vakiintunutta ja niin yleisesti hyväksyttyä kirurgiaa, että leikkaamatta jättäminen esim. tutkimuksen puitteissa pidettäisiin epäeettisenä.
  • Aivokudoksen sisäisen vuodon kirurgisen hoidon ajoitus ja indikaatiot ovat jäsentymättömämpiä, mutta tällaisetkin vuotopesäkkeet korreloivat huonompaan ennusteeseen ja saattavat laajoina pahentaa sekundaarivauriota.

Yleinen indikaatio kirurgialle

  • Kirurgisen hoidon yleisenä indikaationa on estää sekundaarivaurion kehittyminen, eli kirurgisesti poistetaan vamman aiheuttama tilanahtaus kallon sisältä.
  • Tilanahtaus aiheuttaa kohonneen kallonsisäisen paineen ja kudossiirtymiä, jotka johtavat heikentyneeseen aivoverenkiertoon, aivokudoksen hernioitumiseen ja verisuonten hakautumiseen. Nämä puolestaan johtavat aivoiskemiaan ja kudosvaurioon.
  • Tilanahtaus todetaan joko TT-kuvasta (hematooman koko, sivusiirtymät), mittaamalla kallonsisäistä painetta, tai kliinisten merkkien (aleneva tajunnan taso, vamman puolen mustuaisen laajeneminen, motoriset puolierot) perusteella.
  • Ahtauden syy pitää hoitaa, eli verikertymän aiheuttaessa tilanahtauden ja kohonneen kallonsisäisen paineen, tämä kallon sisälle vuotanut veri poistetaan.
  • Jos ahtauden syynä on aivoturvotus, eikä turvotusta saada konservatiivisin keinoin vähennettyä, tehdään kallon sisälle tilaa poistamalla aivokammion kautta aivo-selkäydinnestettä ventrikulostomialetkun kautta (ks. alla) ja lopulta tarvittaessa poistamalla riittävän suuri osa kallon luuta, jotta saadaan tilaa turvotukselle (dekompressiivinen hemikraniektomia tai bifrontaalinen kraniektomia, ks. alla).

Hallitsemattoman kallonisisäisen paineen kirurginen hoito ilman spesifiä kirurgisesti hoidettavaa syytä

Dekompressiivinen kraniektomia

  • Dekompressiivinen kraniektomia on toimenpide, jossa liian korkean kallonsisäisen paineen hallitsemiseksi poistetaan joko suuri osa kallon luuta keskiviivan toiselta puolelta (hemikraniektomia) tai kallon etuosasta molemmilta puolilta (bifrontaalinen kraniektomia). Luupala säilytetään pakastimessa ja palautetaan paikoilleen erillisessä leikkauksessa potilaan riittävästi toivuttua viikkojen – kuukausien kuluttua.
  • Vaihtoehtoisesti käytetään kaupallisesti juuri sopivaksi valmistettavaa muovista luunkorviketta, biolasia tai titaania.
  • Dekompressiivinen kraniektomia on käytössä ns. malignin aivoinfarktin aiheuttaman turvotuksen hoidossa «Vahedi K, Hofmeijer J, Juettler E ym. Early decomp...»196. Sitä on käytetty yleisemminkin kallonsisäisen tilanahtauden hoitona, kuten myös vammojen aiheuttaman tilanahtauden hoitona.
  • On kuitenkin epäilty, että maksimaalinen kirurginen hoito saattaa johtaa komplikaatioihin ja sitä kautta huonompaan lopputulokseen kuin konservatiivinen hoito ja toisaalta, että henkiin jäävät olisivat liian vakavasti vammautuneita voidakseen elää mielekästä tai tyydyttävää elämää.
  • DECRA-tutkimuksessa «Cooper DJ, Rosenfeld JV, Murray L ym. Decompressiv...»197 verrattiin dekompressiivisella kraniektomialla hoidettuja vakavan aivovamman saaneita aikuisia konservatiivisin keinoin hoidettuihin.
    • Tulosten perusteella kirurginen hoito johti huonompaan lopputulokseen kuin konservatiivinen hoito.
    • Kirurgisen hoidon kriteerit eivät kuitenkaan vastanneet tyypillisesti käytettäviä kriteerejä, sillä kraniektomia tehtiin hyvin helposti, jos tunnin sisällä kallonsisäinen paine oli 15 minuutin ajan yli 20 mmHg.
    • Lisäksi kirurgisessa ryhmässä oli huomattavasti enemmän potilaita, joiden mustuaisissa ei ollut lainkaan valoreaktioita. Tämä tarkoitti mahdollisesti sitä, että kraniektomia tehtiin ja komplikaatioille altistettiin potilaita, jotka eivät toimenpidettä olisi lopulta tarvinneet ja toisaalta potilaille, joilla mahdollisesti oli palautumaton aivorunkovaurio ilman kovin korkeaa kallonsisäistä painetta.
    • DECRAn tulosten perusteella kliininen käytäntö kuitenkin vaihtui siihen suuntaan, että kovin herkästi tai "ennakoivasti" kraniektomiaa ei vammapotilaille nykyisin tehdä.
  • RESCUE ICP tutkimuksen «Hutchinson PJ, Kolias AG, Timofeev IS ym. Trial of...»194 koeasettelu vastaa DECRAa paremmin nykykäytäntöä, jossa kraniektomia tehdään vasta siinä vaiheessa, kun konservatiivinen hoito ei riittävästi tehoa (Rescue ICP:ssä kriteerinä ICP > 25 mmHg yli tunnin ajan).
    • Toimenpiteenä kyseeseen tulee Suomessa tyypillinen hemikraniektomia, mutta useimmiten (63 %) potilaille tehtiin bifrontaalinen kraniektomia.
    • Tulosten mukaan kraniektomia estää tehokkaasti kuolemia 12 kuukauden kohdalla (52 vs. 30,4 %), mutta se samalla lisäsi vegetatiiviseen tilaan jäävien ja vakavasti vammautuneiden määrää (37,6 vs. 19,6 %).
    • Itsenäisesti tuettuna kotona pärjäävien määrä kasvoi kirurgisessa ryhmässä, joskaan täysin itsenäiseen elämään toipuvien määrään toimenpiteellä ei ollut vaikutusta.
    • Huomattavaa on, että alun perin konservatiivisesti hoidetuista potilaista peräti 37 %:lle tehtiin kuitenkin kraniektomia hallitsemattoman kallonsisäisen paineen vuoksi vitaali-indikaatiolla. Tämä on saattanut laimentaa kraniektomian tehoa tuloksia analysoidessa.
    • Yli 40-vuotiaille tehtynä kraniektomia ei näyttänyt olevan lainkaan niin vaikuttava toimenpide kuin sitä nuoremmille.

Ventrikulostomia

Spesifit indikaatiot kirurgialle

Aivokudoksen sisäiset verenpurkaumat

  • Vamman aiheuttama verenpurkauma aivokudoksen sisällä saatetaan poistaa, jos verenpurkauma on kookas, pinnallinen, jos tajunnan taso vaikuttaa vuodon tai ruhjeen vuoksi huononevan ja/tai potilaalla on etenevä neurologinen oire, joka todennäköisesti on hematooman aiheuttama.
  • Poistettavaksi suositellaan tajuttoman potilaan otsa- tai ohimolohkossa sijaitseva, yli 20 ml verenpurkauma/mustelma/kontuusiopesäke, joka aiheuttaa yli 5 mm keskiviivasiirtymän ja/tai basaalisisternojen komprimoitumisen TT-kuvassa «Bullock MR, Chesnut R, Ghajar J ym. Surgical manag...»198.
  • Tarkempia indikaatioita pyrittiin selvittämään satunnaistetulla ns. TICH-tutkimuksella, johon otettiin potilaita, joista hoitava neurokirurgi ei ollut varma siitä, onko kirurginen vai konservatiivinen hoito parempi «Mendelow AD, Gregson BA, Rowan EN ym. Early Surger...»199. Käytännössä myös aiempaa pienemmät, jo yli 10 ml hematoomat ja hematoomat aiempia indikaatioita parempikuntoisilla potilailla kuuluivat tutkimuksessa operatiivisen hoidon piiriin.
    • Tutkimus jouduttiin keskeyttämään rahoittajan lopettaessa tutkimuksen liian vähäisen potilaiden kertymisen vuoksi. Tarkoitus oli kerätä 840 potilasta, mutta lopulta saatiin kerättyä vain 170 potilasta 31 eri keskuksesta.
    • Keskeneräisten tulosten mukaan kuolleisuus 6 kuukauden kohdalla kirurgisessa ryhmässä oli 15 % ja konservatiivisen hoidon ryhmässä 33 %. Samansuuntaisesti suotuisa toipuminen katsottiin olevan kirurgisessa ryhmässä 63 %:lla, konservatiivisessa ryhmässä 53 %:lla.
    • Keskeytymisen vuoksi yllä mainittu tulos saattaa kuitenkin johtua sattumastakin.
    • Huomattavaa on, että 31 potilasta alkuperäisestä 75 potilaan konservatiivisen hoidon ryhmästä päätyi kuitenkin kirurgiseen hoitoon. Ottaen huomioon tämän siirtymän tuloksia potentiaalisesti laimentavan vaikutuksen (koska puolet konservatiivisestakin ryhmästä sai leikkaushoidon) ja sen, että tutkimukseen valittiin vain potilaita, joita hoitava neurokirurgi ei edes katsonut selkeästi leikattavaksi, tukee TICH-tutkimus tällaisenaankin aivokudoksen sisäisten vuotojen operatiivista hoitoa.
    • Kesken jääneen tutkimuksen mukaan vaikuttaa siltä, että aktiivinen 12 tunnin sisällä tapahtuva traumaattisen aivokudoksen sisäisen verenkertymän poisto olisi potilasta hyödyttävä toimenpide potilailla, joiden GCS on 9–12.

Kovakalvon alainen verenpurkauma

  • Verenvuoto saa yleensä alkunsa aivon pinnan laskimosta, ja veri vuotaa aivojen pintaa pitkin kovakalvon alla.
  • Subduraalihematoomaan liittyy usein primääri aivokudoksen vamma.
  • Potilaan ajatellaan hyötyvän kovakalvon alaisen veren poistamisesta leikkauksella, jos kovakalvon alainen verenkertymä on paksuudeltaan yli 10 mm tai jos sen aiheuttama sivusiirtymä on yli 5 mm.
  • Veri on yleensä laajana hyytymänä aivojen pinnalla, joten sitä ei saada pois pelkästä poranreiästä (trepanaatio), vaan veri poistetaan kraniotomiateitse eli irroittamalla (tyypillisesti esim. noin 5 cm halkaisijaltaan oleva) luupala (lambeau), joka yleensä asetetaan leikkauksen lopussa takaisin paikoilleen.

Epiduraalihematooma

  • Verenvuoto saa tyypillisesti alkunsa kallonmurtuman aiheuttamasta duran valtimon vauriosta.
  • Vuoto repii kovakalvon irti luusta ja aiheuttaa linssimäisen verenpurkauman luun ja kovakalvon väliin.
  • Vain pienet ja uusintakuvauksessa stabilit hematoomat voidaan hoitaa konservatiivisesti.
  • Tyypillisesti hematooma kasvaa aiheuttaen lisääntyvän tilanahtauden, saman puolen mustuaisen laajenemisen ja tajunnan tason laskun.
  • EDH on kohtuullisen harvinainen, niitä on vain noin 5 % vakavista aivovammoista, mutta sen kirurginen hoito on erityisen olennainen, sillä usein epiduraalihematoomaan ei liity primaaria aivokudoksen vammaa. Jos hematooma poistetaan ajoissa, potilas voi toipua täysin.
  • Kuten kovakalvon alaisessa vuodossa, poistoon tarvitaan kraniotomia, eli irrotetaan hematooman kokoa vastaava luupala, jotta saadaan poistettua duuraa aivoja vasten painava hematoomamassa ja tyypillisesti kohotettua ja kiinnitettyä dura kallon luuhun.
  • Joissain harvoissa tapauksissa, jolloin kraniotomiaa ei pystytä välittömästi tekemään, saattaa potilas hyötyä veren ja paineen osapoistosta trepanaatioreiän kautta ennen varsinaista operaatiota.

Kallonmurtumien kirurginen hoito

  • Kallonmurtumien suurin merkitys on niiden assosiaatio aivokudoksen sisäisiin vammoihin.
  • Yleensä suositellaan operatiivisesti korjaamaan yli kallonluun paksuinen avomurtuma. Tällöin kohotetaan murtuma ja revidoidaan haava.
  • Joskus joudutaan paikkaamaan kraniotomiateitse kallonpohjan murtuman aiheuttama aivo-selkäydinnesteen vuoto esim. nenään tai nieluun asettamalla paikka otsalohkon kaudaaliosan ja luisen kallonpohjan väliin.
  • Jos dura on rikki avomurtumassa, pidetään sitä usein kirurgisen hoidon aiheena.
  • Avomurtumissa ja murtumissa, joihin liittyy aivo-selkäydinnesteen vuotoa, käytetään yleensä profylaktista antibioottia (esim. kefuroksiimi 1,5 g x 3 i.v.), vaikka luotettavia todisteita sen hyödystä ei ole.

Takakuoppavuoto

  • Vamma aiheuttaa vain harvoin (alle 3 % vakavista aivovammoista) kirurgisesti hoidettavia vuotoja takakuopan alueelle.
  • Siellä erityspiirteenä ja leikkauspäätökseen vaikuttavana asiana on vuodon tai turvotuksen 4. ventrikkeliin ja suoraan aivorunkoon aiheuttama kompressio, joiden takia kliininen tilanne saattaa huonontua nopeastikin.
  • 4. ventrikkelin kompressio aiheuttaa aivo-selkäydinnesteen virtauksen patoutumisen kautta kallonsisäisen paineen nousua.
  • Selkeinä leikkausindikaationa on 4. ventrikkelin ahtautumisen aiheuttama hydrokefalus tai aivorunkokompressio.
  • Suositeltu leikkaus on ns. subokkipitaalinen kraniotomia tai kraniektomia eli veren poistaminen. Tämä tehdään tilanteen mukaan mahdollisimman laajasta luuavauksesta, joka joko palautetaan saman tien paikoilleen tai jätetään pois turvotuksen hoitamiseksi.

Kirjallisuutta

  1. Maas AI, Stocchetti N, Bullock R. Moderate and severe traumatic brain injury in adults. Lancet Neurol 2008;7:728-41 «PMID: 18635021»PubMed
  2. McHugh GS, Engel DC, Butcher I ym. Prognostic value of secondary insults in traumatic brain injury: results from the IMPACT study. J Neurotrauma 2007;24:287-93 «PMID: 17375993»PubMed
  3. Stocchetti N, Carbonara M, Citerio G ym. Severe traumatic brain injury: targeted management in the intensive care unit. Lancet Neurol 2017;16:452-464 «PMID: 28504109»PubMed
  4. Rundhaug NP, Moen KG, Skandsen T ym. Moderate and severe traumatic brain injury: effect of blood alcohol concentration on Glasgow Coma Scale score and relation to computed tomography findings. J Neurosurg 2015;122:211-8 «PMID: 25361494»PubMed
  5. Härtl R, Gerber LM, Iacono L ym. Direct transport within an organized state trauma system reduces mortality in patients with severe traumatic brain injury. J Trauma 2006;60:1250-6; discussion 1256 «PMID: 16766968»PubMed
  6. Harmsen AM, Giannakopoulos GF, Moerbeek PR ym. The influence of prehospital time on trauma patients outcome: a systematic review. Injury 2015;46:602-9 «PMID: 25627482»PubMed
  7. Marmarou A, Lu J, Butcher I ym. Prognostic value of the Glasgow Coma Scale and pupil reactivity in traumatic brain injury assessed pre-hospital and on enrollment: an IMPACT analysis. J Neurotrauma 2007;24:270-80 «PMID: 17375991»PubMed
  8. Lesko MM, Jenks T, O'Brien SJ ym. Comparing model performance for survival prediction using total Glasgow Coma Scale and its components in traumatic brain injury. J Neurotrauma 2013;30:17-22 «PMID: 22931390»PubMed
  9. Ghori KA, Harmon DC, Elashaal A ym. Effect of midazolam versus propofol sedation on markers of neurological injury and outcome after isolated severe head injury: a pilot study. Crit Care Resusc 2007;9:166-71 «PMID: 17536986»PubMed
  10. Roberts DJ, Hall RI, Kramer AH ym. Sedation for critically ill adults with severe traumatic brain injury: a systematic review of randomized controlled trials. Crit Care Med 2011;39:2743-51 «PMID: 22094498»PubMed
  11. Oddo M, Crippa IA, Mehta S ym. Optimizing sedation in patients with acute brain injury. Crit Care 2016;20:128 «PMID: 27145814»PubMed
  12. Chang LC, Raty SR, Ortiz J ym. The emerging use of ketamine for anesthesia and sedation in traumatic brain injuries. CNS Neurosci Ther 2013;19:390-5 «PMID: 23480625»PubMed
  13. Zeiler FA, Teitelbaum J, West M ym. The ketamine effect on ICP in traumatic brain injury. Neurocrit Care 2014;21:163-73 «PMID: 24515638»PubMed
  14. Roberts DJ, Haroon B, Hall RI. Sedation for critically ill or injured adults in the intensive care unit: a shifting paradigm. Drugs 2012;72:1881-916 «PMID: 22950534»PubMed
  15. Davis DP. Prehospital intubation of brain-injured patients. Curr Opin Crit Care 2008;14:142-8 «PMID: 18388675»PubMed
  16. von Elm E, Schoettker P, Henzi I ym. Pre-hospital tracheal intubation in patients with traumatic brain injury: systematic review of current evidence. Br J Anaesth 2009;103:371-86 «PMID: 19648153»PubMed
  17. Bukur M, Kurtovic S, Berry C ym. Pre-hospital intubation is associated with increased mortality after traumatic brain injury. J Surg Res 2011;170:e117-21 «PMID: 21601884»PubMed
  18. Tuma M, El-Menyar A, Abdelrahman H ym. Prehospital intubation in patients with isolated severe traumatic brain injury: a 4-year observational study. Crit Care Res Pract 2014;2014:135986 «PMID: 24527211»PubMed
  19. Wang HE, Brown SP, MacDonald RD ym. Association of out-of-hospital advanced airway management with outcomes after traumatic brain injury and hemorrhagic shock in the ROC hypertonic saline trial. Emerg Med J 2014;31:186-91 «PMID: 23353663»PubMed
  20. Vandromme MJ, Melton SM, Griffin R ym. Intubation patterns and outcomes in patients with computed tomography-verified traumatic brain injury. J Trauma 2011;71:1615-9 «PMID: 21841511»PubMed
  21. Klemen P, Grmec S. Effect of pre-hospital advanced life support with rapid sequence intubation on outcome of severe traumatic brain injury. Acta Anaesthesiol Scand 2006;50:1250-4 «PMID: 17067325»PubMed
  22. Bernard SA, Nguyen V, Cameron P ym. Prehospital rapid sequence intubation improves functional outcome for patients with severe traumatic brain injury: a randomized controlled trial. Ann Surg 2010;252:959-65 «PMID: 21107105»PubMed
  23. Bossers SM, Schwarte LA, Loer SA ym. Experience in Prehospital Endotracheal Intubation Significantly Influences Mortality of Patients with Severe Traumatic Brain Injury: A Systematic Review and Meta-Analysis. PLoS One 2015;10:e0141034 «PMID: 26496440»PubMed
  24. Franschman G, Peerdeman SM, Andriessen TM ym. Effect of secondary prehospital risk factors on outcome in severe traumatic brain injury in the context of fast access to trauma care. J Trauma 2011;71:826-32 «PMID: 21427618»PubMed
  25. Butcher I, Maas AI, Lu J ym. Prognostic value of admission blood pressure in traumatic brain injury: results from the IMPACT study. J Neurotrauma 2007;24:294-302 «PMID: 17375994»PubMed
  26. Zafar SN, Millham FH, Chang Y ym. Presenting blood pressure in traumatic brain injury: a bimodal distribution of death. J Trauma 2011;71:1179-84 «PMID: 21502878»PubMed
  27. Berry C, Ley EJ, Bukur M ym. Redefining hypotension in traumatic brain injury. Injury 2012;43:1833-7 «PMID: 21939970»PubMed
  28. Fuller G, Hasler RM, Mealing N ym. The association between admission systolic blood pressure and mortality in significant traumatic brain injury: a multi-centre cohort study. Injury 2014;45:612-7 «PMID: 24206920»PubMed
  29. Wijayatilake DS, Jigajinni SV, Sherren PB. Traumatic brain injury: physiological targets for clinical practice in the prehospital setting and on the Neuro-ICU. Curr Opin Anaesthesiol 2015;28:517-24 «PMID: 26331713»PubMed
  30. Gantner D, Moore EM, Cooper DJ. Intravenous fluids in traumatic brain injury: what's the solution? Curr Opin Crit Care 2014;20:385-9 «PMID: 24979716»PubMed
  31. Cooper DJ, Myles PS, McDermott FT ym. Prehospital hypertonic saline resuscitation of patients with hypotension and severe traumatic brain injury: a randomized controlled trial. JAMA 2004;291:1350-7 «PMID: 15026402»PubMed
  32. Baker AJ, Rhind SG, Morrison LJ ym. Resuscitation with hypertonic saline-dextran reduces serum biomarker levels and correlates with outcome in severe traumatic brain injury patients. J Neurotrauma 2009;26:1227-40 «PMID: 19637968»PubMed
  33. Bulger EM, May S, Brasel KJ ym. Out-of-hospital hypertonic resuscitation following severe traumatic brain injury: a randomized controlled trial. JAMA 2010;304:1455-64 «PMID: 20924011»PubMed
  34. Morrison LJ, Baker AJ, Rhind SG ym. The Toronto prehospital hypertonic resuscitation--head injury and multiorgan dysfunction trial: feasibility study of a randomized controlled trial. J Crit Care 2011;26:363-72 «PMID: 21106341»PubMed
  35. Tan PG, Cincotta M, Clavisi O ym. Review article: Prehospital fluid management in traumatic brain injury. Emerg Med Australas 2011;23:665-76 «PMID: 22151665»PubMed
  36. Davis DP, Idris AH, Sise MJ ym. Early ventilation and outcome in patients with moderate to severe traumatic brain injury. Crit Care Med 2006;34:1202-8 «PMID: 16484927»PubMed
  37. Warner KJ, Cuschieri J, Copass MK ym. The impact of prehospital ventilation on outcome after severe traumatic brain injury. J Trauma 2007;62:1330-6; discussion 1336-8 «PMID: 17563643»PubMed
  38. Warner KJ, Cuschieri J, Copass MK ym. Emergency department ventilation effects outcome in severe traumatic brain injury. J Trauma 2008;64:341-7 «PMID: 18301196»PubMed
  39. Davis DP, Peay J, Sise MJ ym. Prehospital airway and ventilation management: a trauma score and injury severity score-based analysis. J Trauma 2010;69:294-301 «PMID: 20699737»PubMed
  40. Chi JH, Knudson MM, Vassar MJ ym. Prehospital hypoxia affects outcome in patients with traumatic brain injury: a prospective multicenter study. J Trauma 2006;61:1134-41 «PMID: 17099519»PubMed
  41. Davis DP, Meade W, Sise MJ ym. Both hypoxemia and extreme hyperoxemia may be detrimental in patients with severe traumatic brain injury. J Neurotrauma 2009;26:2217-23 «PMID: 19811093»PubMed
  42. Brain Trauma Foundation., American Association of Neurological Surgeons., Congress of Neurological Surgeons. ym. Guidelines for the management of severe traumatic brain injury. I. Blood pressure and oxygenation. J Neurotrauma 2007;24 Suppl 1:S7-13 «PMID: 17511549»PubMed
  43. English SW, Turgeon AF, Owen E ym. Protocol management of severe traumatic brain injury in intensive care units: a systematic review. Neurocrit Care 2013;18:131-42 «PMID: 22890909»PubMed
  44. Kramer AH, Zygun DA. Neurocritical care: why does it make a difference? Curr Opin Crit Care 2014;20:174-81 «PMID: 24553337»PubMed
  45. Fuller G, Pallot D, Coats T ym. The effectiveness of specialist neuroscience care in severe traumatic brain injury: a systematic review. Br J Neurosurg 2014;28:452-60 «PMID: 24313333»PubMed
  46. Chesnut RM, Marshall LF, Klauber MR ym. The role of secondary brain injury in determining outcome from severe head injury. J Trauma 1993;34:216-22 «PMID: 8459458»PubMed
  47. Balestreri M, Czosnyka M, Hutchinson P ym. Impact of intracranial pressure and cerebral perfusion pressure on severe disability and mortality after head injury. Neurocrit Care 2006;4:8-13 «PMID: 16498188»PubMed
  48. Treggiari MM, Schutz N, Yanez ND ym. Role of intracranial pressure values and patterns in predicting outcome in traumatic brain injury: a systematic review. Neurocrit Care 2007;6:104-12 «PMID: 17522793»PubMed
  49. Chesnut R, Videtta W, Vespa P ym. Intracranial pressure monitoring: fundamental considerations and rationale for monitoring. Neurocrit Care 2014;21 Suppl 2:S64-84 «PMID: 25208680»PubMed
  50. Stocchetti N, Maas AI, Chieregato A ym. Hyperventilation in head injury: a review. Chest 2005;127:1812-27 «PMID: 15888864»PubMed
  51. Coles JP, Fryer TD, Coleman MR ym. Hyperventilation following head injury: effect on ischemic burden and cerebral oxidative metabolism. Crit Care Med 2007;35:568-78 «PMID: 17205016»PubMed
  52. Bohman LE, Levine JM. Fever and therapeutic normothermia in severe brain injury: an update. Curr Opin Crit Care 2014;20:182-8 «PMID: 24553340»PubMed
  53. Hesdorffer DC, Benn EK, Cascino GD ym. Is a first acute symptomatic seizure epilepsy? Mortality and risk for recurrent seizure. Epilepsia 2009;50:1102-8 «PMID: 19374657»PubMed
  54. Rossetti AO, Oddo M. The neuro-ICU patient and electroencephalography paroxysms: if and when to treat. Curr Opin Crit Care 2010;16:105-9 «PMID: 20098321»PubMed
  55. Pascarella A, Trojano L, Loreto V ym. Long-term outcome of patients with disorders of consciousness with and without epileptiform activity and seizures: a prospective single centre cohort study. J Neurol 2016;263:2048-56 «PMID: 27416857»PubMed
  56. Van Beek JG, Mushkudiani NA, Steyerberg EW ym. Prognostic value of admission laboratory parameters in traumatic brain injury: results from the IMPACT study. J Neurotrauma 2007;24:315-28 «PMID: 17375996»PubMed
  57. Litofsky NS, Martin S, Diaz J ym. The Negative Impact of Anemia in Outcome from Traumatic Brain Injury. World Neurosurg 2016;90:82-90 «PMID: 26921698»PubMed
  58. Abdelmalik PA, Boorman DW, Tracy J ym. Acute Traumatic Coagulopathy Accompanying Isolated Traumatic Brain Injury is Associated with Worse Long-Term Functional and Cognitive Outcomes. Neurocrit Care 2016;24:361-70 «PMID: 26293923»PubMed
  59. Maegele M, Schöchl H, Menovsky T ym. Coagulopathy and haemorrhagic progression in traumatic brain injury: advances in mechanisms, diagnosis, and management. Lancet Neurol 2017;16:630-647 «PMID: 28721927»PubMed
  60. Verbalis JG, Goldsmith SR, Greenberg A ym. Diagnosis, evaluation, and treatment of hyponatremia: expert panel recommendations. Am J Med 2013;126:S1-42 «PMID: 24074529»PubMed
  61. Liu-DeRyke X, Collingridge DS, Orme J ym. Clinical impact of early hyperglycemia during acute phase of traumatic brain injury. Neurocrit Care 2009;11:151-7 «PMID: 19479209»PubMed
  62. Griesdale DE, Tremblay MH, McEwen J ym. Glucose control and mortality in patients with severe traumatic brain injury. Neurocrit Care 2009;11:311-6 «PMID: 19636972»PubMed
  63. Stein DM, Hu PF, Brenner M ym. Brief episodes of intracranial hypertension and cerebral hypoperfusion are associated with poor functional outcome after severe traumatic brain injury. J Trauma 2011;71:364-73; discussion 373-4 «PMID: 21825940»PubMed
  64. Asher SR, Curry P, Sharma D ym. Survival advantage and PaO2 threshold in severe traumatic brain injury. J Neurosurg Anesthesiol 2013;25:168-73 «PMID: 23343758»PubMed
  65. Rincon F, Kang J, Vibbert M ym. Significance of arterial hyperoxia and relationship with case fatality in traumatic brain injury: a multicentre cohort study. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2014;85:799-805 «PMID: 23794718»PubMed
  66. Badjatia N. Hyperthermia and fever control in brain injury. Crit Care Med 2009;37:S250-7 «PMID: 19535955»PubMed
  67. Badjatia N. Fever control in the neuro-ICU: why, who, and when? Curr Opin Crit Care 2009;15:79-82 «PMID: 19578318»PubMed
  68. Greer DM, Funk SE, Reaven NL ym. Impact of fever on outcome in patients with stroke and neurologic injury: a comprehensive meta-analysis. Stroke 2008;39:3029-35 «PMID: 18723420»PubMed
  69. Cormio M, Citerio G. Continuous low dose diclofenac sodium infusion to control fever in neurosurgical critical care. Neurocrit Care 2007;6:82-9 «PMID: 17522789»PubMed
  70. Johnston NJ, King AT, Protheroe R ym. Body temperature management after severe traumatic brain injury: methods and protocols used in the United Kingdom and Ireland. Resuscitation 2006;70:254-62 «PMID: 16828961»PubMed
  71. Desjardins P, Turgeon AF, Tremblay MH ym. Hemoglobin levels and transfusions in neurocritically ill patients: a systematic review of comparative studies. Crit Care 2012;16:R54 «PMID: 22471943»PubMed
  72. McIntyre LA, Fergusson DA, Hutchison JS ym. Effect of a liberal versus restrictive transfusion strategy on mortality in patients with moderate to severe head injury. Neurocrit Care 2006;5:4-9 «PMID: 16960287»PubMed
  73. George ME, Skarda DE, Watts CR ym. Aggressive red blood cell transfusion: no association with improved outcomes for victims of isolated traumatic brain injury. Neurocrit Care 2008;8:337-43 «PMID: 18273711»PubMed
  74. Flückiger C, Béchir M, Brenni M ym. Increasing hematocrit above 28% during early resuscitative phase is not associated with decreased mortality following severe traumatic brain injury. Acta Neurochir (Wien) 2010;152:627-36 «PMID: 20033233»PubMed
  75. Warner MA, O'Keeffe T, Bhavsar P ym. Transfusions and long-term functional outcomes in traumatic brain injury. J Neurosurg 2010;113:539-46 «PMID: 20113158»PubMed
  76. Utter GH, Shahlaie K, Zwienenberg-Lee M ym. Anemia in the setting of traumatic brain injury: the arguments for and against liberal transfusion. J Neurotrauma 2011;28:155-65 «PMID: 20954887»PubMed
  77. Robertson CS, Hannay HJ, Yamal JM ym. Effect of erythropoietin and transfusion threshold on neurological recovery after traumatic brain injury: a randomized clinical trial. JAMA 2014;312:36-47 «PMID: 25058216»PubMed
  78. Nichol A, French C, Little L ym. Erythropoietin in traumatic brain injury (EPO-TBI): a double-blind randomised controlled trial. Lancet 2015;386:2499-506 «PMID: 26452709»PubMed
  79. Liu WC, Wen L, Xie T ym. Therapeutic effect of erythropoietin in patients with traumatic brain injury: a meta-analysis of randomized controlled trials. J Neurosurg 2017;127:8-15 «PMID: 27367243»PubMed
  80. Bilotta F, Giovannini F, Caramia R ym. Glycemia management in neurocritical care patients: a review. J Neurosurg Anesthesiol 2009;21:2-9 «PMID: 19098617»PubMed
  81. Vespa P, McArthur DL, Stein N ym. Tight glycemic control increases metabolic distress in traumatic brain injury: a randomized controlled within-subjects trial. Crit Care Med 2012;40:1923-9 «PMID: 22610193»PubMed
  82. Bilotta F, Caramia R, Cernak I ym. Intensive insulin therapy after severe traumatic brain injury: a randomized clinical trial. Neurocrit Care 2008;9:159-66 «PMID: 18373223»PubMed
  83. Kramer AH, Roberts DJ, Zygun DA. Optimal glycemic control in neurocritical care patients: a systematic review and meta-analysis. Crit Care 2012;16:R203 «PMID: 23082798»PubMed
  84. Cinotti R, Ichai C, Orban JC ym. Effects of tight computerized glucose control on neurological outcome in severely brain injured patients: a multicenter sub-group analysis of the randomized-controlled open-label CGAO-REA study. Crit Care 2014;18:498 «PMID: 25189764»PubMed
  85. NICE-SUGAR Study Investigators for the Australian and New Zealand Intensive Care Society Clinical Trials Group and the Canadian Critical Care Trials Group., Finfer S, Chittock D ym. Intensive versus conventional glucose control in critically ill patients with traumatic brain injury: long-term follow-up of a subgroup of patients from the NICE-SUGAR study. Intensive Care Med 2015;41:1037-47 «PMID: 26088909»PubMed
  86. Le Roux P, Menon DK, Citerio G ym. Consensus summary statement of the International Multidisciplinary Consensus Conference on Multimodality Monitoring in Neurocritical Care: a statement for healthcare professionals from the Neurocritical Care Society and the European Society of Intensive Care Medicine. Neurocrit Care 2014;21 Suppl 2:S1-26 «PMID: 25208678»PubMed
  87. Le Roux P, Menon DK, Citerio G ym. The International Multidisciplinary Consensus Conference on Multimodality Monitoring in Neurocritical Care: a list of recommendations and additional conclusions: a statement for healthcare professionals from the Neurocritical Care Society and the European Society of Intensive Care Medicine. Neurocrit Care 2014;21 Suppl 2:S282-96 «PMID: 25501689»PubMed
  88. Kirkman MA, Smith M. Multimodality Neuromonitoring. Anesthesiol Clin 2016;34:511-23 «PMID: 27521195»PubMed
  89. Makarenko S, Griesdale DE, Gooderham P ym. Multimodal neuromonitoring for traumatic brain injury: A shift towards individualized therapy. J Clin Neurosci 2016;26:8-13 «PMID: 26755455»PubMed
  90. Smith M. Multimodality Neuromonitoring in Adult Traumatic Brain Injury: A Narrative Review. Anesthesiology 2017;: «PMID: 28938277»PubMed
  91. Chesnut RM, Temkin N, Carney N ym. A trial of intracranial-pressure monitoring in traumatic brain injury. N Engl J Med 2012;367:2471-81 «PMID: 23234472»PubMed
  92. Teasdale G, Jennett B. Assessment of coma and impaired consciousness. A practical scale. Lancet 1974;2:81-4 «PMID: 4136544»PubMed
  93. Wijdicks EF, Bamlet WR, Maramattom BV ym. Validation of a new coma scale: The FOUR score. Ann Neurol 2005;58:585-93 «PMID: 16178024»PubMed
  94. Kasprowicz M, Burzynska M, Melcer T ym. A comparison of the Full Outline of UnResponsiveness (FOUR) score and Glasgow Coma Score (GCS) in predictive modelling in traumatic brain injury. Br J Neurosurg 2016;30:211-20 «PMID: 27001246»PubMed
  95. Skoglund K, Hillered L, Purins K ym. The neurological wake-up test does not alter cerebral energy metabolism and oxygenation in patients with severe traumatic brain injury. Neurocrit Care 2014;20:413-26 «PMID: 23934408»PubMed
  96. Teasdale G, Maas A, Lecky F ym. The Glasgow Coma Scale at 40 years: standing the test of time. Lancet Neurol 2014;13:844-54 «PMID: 25030516»PubMed
  97. Reith FC, Van den Brande R, Synnot A ym. The reliability of the Glasgow Coma Scale: a systematic review. Intensive Care Med 2016;42:3-15 «PMID: 26564211»PubMed
  98. Rutledge R, Lentz CW, Fakhry S ym. Appropriate use of the Glasgow Coma Scale in intubated patients: a linear regression prediction of the Glasgow verbal score from the Glasgow eye and motor scores. J Trauma 1996;41:514-22 «PMID: 8810973»PubMed
  99. Forsyth RJ, Raper J, Todhunter E. Routine intracranial pressure monitoring in acute coma. Cochrane Database Syst Rev 2015;:CD002043 «PMID: 26522651»PubMed
  100. Yuan Q, Wu X, Sun Y ym. Impact of intracranial pressure monitoring on mortality in patients with traumatic brain injury: a systematic review and meta-analysis. J Neurosurg 2015;122:574-87 «PMID: 25479125»PubMed
  101. Stocchetti N, Picetti E, Berardino M ym. Clinical applications of intracranial pressure monitoring in traumatic brain injury : report of the Milan consensus conference. Acta Neurochir (Wien) 2014;156:1615-22 «PMID: 24849391»PubMed
  102. Carney N, Totten AM, OʼReilly C ym. Guidelines for the Management of Severe Traumatic Brain Injury. 4. painos. https://braintrauma.org/guidelines/guidelines-for-the-management-of-severe-tbi-4th-ed#/
  103. Stocchetti N, Colombo A, Ortolano F ym. Time course of intracranial hypertension after traumatic brain injury. J Neurotrauma 2007;24:1339-46 «PMID: 17711395»PubMed
  104. Stein DM, Brenner M, Hu PF ym. Timing of intracranial hypertension following severe traumatic brain injury. Neurocrit Care 2013;18:332-40 «PMID: 23494545»PubMed
  105. Needham E, McFadyen C, Newcombe V ym. Cerebral Perfusion Pressure Targets Individualized to Pressure-Reactivity Index in Moderate to Severe Traumatic Brain Injury: A Systematic Review. J Neurotrauma 2017;34:963-970 «PMID: 27246184»PubMed
  106. Stocchetti N, Le Roux P, Vespa P ym. Clinical review: neuromonitoring - an update. Crit Care 2013;17:201 «PMID: 23320763»PubMed
  107. Oddo M, Bösel J, Participants in the International Multidisciplinary Consensus Conference on Multimodality Monitoring.. Monitoring of brain and systemic oxygenation in neurocritical care patients. Neurocrit Care 2014;21 Suppl 2:S103-20 «PMID: 25208670»PubMed
  108. Frontera J, Ziai W, O'Phelan K ym. Regional brain monitoring in the neurocritical care unit. Neurocrit Care 2015;22:348-59 «PMID: 25832349»PubMed
  109. Maloney-Wilensky E, Gracias V, Itkin A ym. Brain tissue oxygen and outcome after severe traumatic brain injury: a systematic review. Crit Care Med 2009;37:2057-63 «PMID: 19384213»PubMed
  110. Chang JJ, Youn TS, Benson D ym. Physiologic and functional outcome correlates of brain tissue hypoxia in traumatic brain injury. Crit Care Med 2009;37:283-90 «PMID: 19050612»PubMed
  111. Oddo M, Levine JM, Mackenzie L ym. Brain hypoxia is associated with short-term outcome after severe traumatic brain injury independently of intracranial hypertension and low cerebral perfusion pressure. Neurosurgery 2011;69:1037-45; discussion 1045 «PMID: 21673608»PubMed
  112. Narotam PK, Morrison JF, Nathoo N. Brain tissue oxygen monitoring in traumatic brain injury and major trauma: outcome analysis of a brain tissue oxygen-directed therapy. J Neurosurg 2009;111:672-82 «PMID: 19463048»PubMed
  113. Spiotta AM, Stiefel MF, Gracias VH ym. Brain tissue oxygen-directed management and outcome in patients with severe traumatic brain injury. J Neurosurg 2010;113:571-80 «PMID: 20415526»PubMed
  114. Adamides AA, Cooper DJ, Rosenfeldt FL ym. Focal cerebral oxygenation and neurological outcome with or without brain tissue oxygen-guided therapy in patients with traumatic brain injury. Acta Neurochir (Wien) 2009;151:1399-409 «PMID: 19727549»PubMed
  115. Nangunoori R, Maloney-Wilensky E, Stiefel M ym. Brain tissue oxygen-based therapy and outcome after severe traumatic brain injury: a systematic literature review. Neurocrit Care 2012;17:131-8 «PMID: 21845489»PubMed
  116. Martini RP, Deem S, Treggiari MM. Targeting brain tissue oxygenation in traumatic brain injury. Respir Care 2013;58:162-72 «PMID: 23271826»PubMed
  117. Ronne-Engstrom E, Winkler T. Continuous EEG monitoring in patients with traumatic brain injury reveals a high incidence of epileptiform activity. Acta Neurol Scand 2006;114:47-53 «PMID: 16774627»PubMed
  118. Vespa PM, Miller C, McArthur D ym. Nonconvulsive electrographic seizures after traumatic brain injury result in a delayed, prolonged increase in intracranial pressure and metabolic crisis. Crit Care Med 2007;35:2830-6 «PMID: 18074483»PubMed
  119. Olivecrona M, Zetterlund B, Rodling-Wahlström M ym. Absence of electroencephalographic seizure activity in patients treated for head injury with an intracranial pressure-targeted therapy. J Neurosurg 2009;110:300-5 «PMID: 18759609»PubMed
  120. Vespa PM, McArthur DL, Xu Y ym. Nonconvulsive seizures after traumatic brain injury are associated with hippocampal atrophy. Neurology 2010;75:792-8 «PMID: 20805525»PubMed
  121. Mirski MA, Varelas PN. Seizures and status epilepticus in the critically ill. Crit Care Clin 2008;24:115-47, ix «PMID: 18241782»PubMed
  122. Claassen J, Taccone FS, Horn P ym. Recommendations on the use of EEG monitoring in critically ill patients: consensus statement from the neurointensive care section of the ESICM. Intensive Care Med 2013;39:1337-51 «PMID: 23653183»PubMed
  123. Claassen J, Vespa P, Participants in the International Multi-disciplinary Consensus Conference on Multimodality Monitoring.. Electrophysiologic monitoring in acute brain injury. Neurocrit Care 2014;21 Suppl 2:S129-47 «PMID: 25208668»PubMed
  124. Brophy GM, Bell R, Claassen J ym. Guidelines for the evaluation and management of status epilepticus. Neurocrit Care 2012;17:3-23 «PMID: 22528274»PubMed
  125. Roberts I, Sydenham E. Barbiturates for acute traumatic brain injury. Cochrane Database Syst Rev 2012;12:CD000033 «PMID: 23235573»PubMed
  126. Schmittner MD, Vajkoczy SL, Horn P ym. Effects of fentanyl and S(+)-ketamine on cerebral hemodynamics, gastrointestinal motility, and need of vasopressors in patients with intracranial pathologies: a pilot study. J Neurosurg Anesthesiol 2007;19:257-62 «PMID: 17893578»PubMed
  127. Wang X, Ding X, Tong Y ym. Ketamine does not increase intracranial pressure compared with opioids: meta-analysis of randomized controlled trials. J Anesth 2014;28:821-7 «PMID: 24859931»PubMed
  128. Thompson K, Pohlmann-Eden B, Campbell LA ym. Pharmacological treatments for preventing epilepsy following traumatic head injury. Cochrane Database Syst Rev 2015;:CD009900 «PMID: 26259048»PubMed
  129. Xu JC, Shen J, Shao WZ ym. The safety and efficacy of levetiracetam versus phenytoin for seizure prophylaxis after traumatic brain injury: A systematic review and meta-analysis. Brain Inj 2016;30:1054-61 «PMID: 27295203»PubMed
  130. Yang Y, Zheng F, Xu X ym. Levetiracetam Versus Phenytoin for Seizure Prophylaxis Following Traumatic Brain Injury: A Systematic Review and Meta-Analysis. CNS Drugs 2016;30:677-88 «PMID: 27395404»PubMed
  131. Bhullar IS, Johnson D, Paul JP ym. More harm than good: antiseizure prophylaxis after traumatic brain injury does not decrease seizure rates but may inhibit functional recovery. J Trauma Acute Care Surg 2014;76:54-60; discussion 60-1 «PMID: 24368357»PubMed
  132. Turnbull D, Singatullina N, Reilly C. A Systematic Appraisal of Neurosurgical Seizure Prophylaxis: Guidance for Critical Care Management. J Neurosurg Anesthesiol 2016;28:233-49 «PMID: 26192247»PubMed
  133. Roberts I, Yates D, Sandercock P ym. Effect of intravenous corticosteroids on death within 14 days in 10008 adults with clinically significant head injury (MRC CRASH trial): randomised placebo-controlled trial. Lancet 2004;364:1321-8 «PMID: 15474134»PubMed
  134. Edwards P, Arango M, Balica L ym. Final results of MRC CRASH, a randomised placebo-controlled trial of intravenous corticosteroid in adults with head injury-outcomes at 6 months. Lancet 2005;365:1957-9 «PMID: 15936423»PubMed
  135. Alderson P, Roberts I. Corticosteroids for acute traumatic brain injury. Cochrane Database Syst Rev 2005;:CD000196 «PMID: 15674869»PubMed
  136. Van Aken HK, Kampmeier TG, Ertmer C ym. Fluid resuscitation in patients with traumatic brain injury: what is a SAFE approach? Curr Opin Anaesthesiol 2012;25:563-5 «PMID: 22825048»PubMed
  137. van der Jagt M. Fluid management of the neurological patient: a concise review. Crit Care 2016;20:126 «PMID: 27240859»PubMed
  138. SAFE Study Investigators., Australian and New Zealand Intensive Care Society Clinical Trials Group., Australian Red Cross Blood Service. ym. Saline or albumin for fluid resuscitation in patients with traumatic brain injury. N Engl J Med 2007;357:874-84 «PMID: 17761591»PubMed
  139. Reinhart K, Perner A, Sprung CL ym. Consensus statement of the ESICM task force on colloid volume therapy in critically ill patients. Intensive Care Med 2012;38:368-83 «PMID: 22323076»PubMed
  140. Foley N, Marshall S, Pikul J ym. Hypermetabolism following moderate to severe traumatic acute brain injury: a systematic review. J Neurotrauma 2008;25:1415-31 «PMID: 19118457»PubMed
  141. Härtl R, Gerber LM, Ni Q ym. Effect of early nutrition on deaths due to severe traumatic brain injury. J Neurosurg 2008;109:50-6 «PMID: 18590432»PubMed
  142. Dickerson RN, Mitchell JN, Morgan LM ym. Disparate response to metoclopramide therapy for gastric feeding intolerance in trauma patients with and without traumatic brain injury. JPEN J Parenter Enteral Nutr 2009;33:646-55 «PMID: 19892902»PubMed
  143. Wang X, Dong Y, Han X ym. Nutritional support for patients sustaining traumatic brain injury: a systematic review and meta-analysis of prospective studies. PLoS One 2013;8:e58838 «PMID: 23527035»PubMed
  144. Terré R, Mearin F. Prospective evaluation of oro-pharyngeal dysphagia after severe traumatic brain injury. Brain Inj 2007;21:1411-7 «PMID: 18066943»PubMed
  145. Lee WK, Yeom J, Lee WH ym. Characteristics of Dysphagia in Severe Traumatic Brain Injury Patients: A Comparison With Stroke Patients. Ann Rehabil Med 2016;40:432-9 «PMID: 27446779»PubMed
  146. Harhangi BS, Kompanje EJ, Leebeek FW ym. Coagulation disorders after traumatic brain injury. Acta Neurochir (Wien) 2008;150:165-75; discussion 175 «PMID: 18166989»PubMed
  147. Talving P, Benfield R, Hadjizacharia P ym. Coagulopathy in severe traumatic brain injury: a prospective study. J Trauma 2009;66:55-61; discussion 61-2 «PMID: 19131806»PubMed
  148. Wafaisade A, Lefering R, Tjardes T ym. Acute coagulopathy in isolated blunt traumatic brain injury. Neurocrit Care 2010;12:211-9 «PMID: 19806475»PubMed
  149. Yuan Q, Sun YR, Wu X ym. Coagulopathy in Traumatic Brain Injury and Its Correlation with Progressive Hemorrhagic Injury: A Systematic Review and Meta-Analysis. J Neurotrauma 2016;33:1279-91 «PMID: 26850305»PubMed
  150. Epstein DS, Mitra B, Cameron PA ym. Normalization of coagulopathy is associated with improved outcome after isolated traumatic brain injury. J Clin Neurosci 2016;29:64-9 «PMID: 26947341»PubMed
  151. Zehtabchi S, Abdel Baki SG, Falzon L ym. Tranexamic acid for traumatic brain injury: a systematic review and meta-analysis. Am J Emerg Med 2014;32:1503-9 «PMID: 25447601»PubMed
  152. Batchelor JS, Grayson A. A meta-analysis to determine the effect of anticoagulation on mortality in patients with blunt head trauma. Br J Neurosurg 2012;26:525-30 «PMID: 22324438»PubMed
  153. Wong DK, Lurie F, Wong LL. The effects of clopidogrel on elderly traumatic brain injured patients. J Trauma 2008;65:1303-8 «PMID: 19077618»PubMed
  154. Fabbri A, Servadei F, Marchesini G ym. Antiplatelet therapy and the outcome of subjects with intracranial injury: the Italian SIMEU study. Crit Care 2013;17:R53 «PMID: 23514619»PubMed
  155. Peck KA, Calvo RY, Schechter MS ym. The impact of preinjury anticoagulants and prescription antiplatelet agents on outcomes in older patients with traumatic brain injury. J Trauma Acute Care Surg 2014;76:431-6 «PMID: 24458049»PubMed
  156. Frontera JA, Lewin JJ 3rd, Rabinstein AA ym. Guideline for Reversal of Antithrombotics in Intracranial Hemorrhage: A Statement for Healthcare Professionals from the Neurocritical Care Society and Society of Critical Care Medicine. Neurocrit Care 2016;24:6-46 «PMID: 26714677»PubMed
  157. Nyquist P, Bautista C, Jichici D ym. Prophylaxis of Venous Thrombosis in Neurocritical Care Patients: An Evidence-Based Guideline: A Statement for Healthcare Professionals from the Neurocritical Care Society. Neurocrit Care 2016;24:47-60 «PMID: 26646118»PubMed
  158. Phelan HA, Wolf SE, Norwood SH ym. A randomized, double-blinded, placebo-controlled pilot trial of anticoagulation in low-risk traumatic brain injury: The Delayed Versus Early Enoxaparin Prophylaxis I (DEEP I) study. J Trauma Acute Care Surg 2012;73:1434-41 «PMID: 22914079»PubMed
  159. Abdel-Aziz H, Dunham CM, Malik RJ ym. Timing for deep vein thrombosis chemoprophylaxis in traumatic brain injury: an evidence-based review. Crit Care 2015;19:96 «PMID: 25887600»PubMed
  160. Pastorek RA, Cripps MW, Bernstein IH ym. The Parkland Protocol's modified Berne-Norwood criteria predict two tiers of risk for traumatic brain injury progression. J Neurotrauma 2014;31:1737-43 «PMID: 24945196»PubMed
  161. Lauzier F, Turgeon AF, Boutin A ym. Clinical outcomes, predictors, and prevalence of anterior pituitary disorders following traumatic brain injury: a systematic review. Crit Care Med 2014;42:712-21 «PMID: 24247474»PubMed
  162. Tritos NA, Yuen KC, Kelly DF ym. AMERICAN ASSOCIATION OF CLINICAL ENDOCRINOLOGISTS AND AMERICAN COLLEGE OF ENDOCRINOLOGY DISEASE STATE CLINICAL REVIEW: A NEUROENDOCRINE APPROACH TO PATIENTS WITH TRAUMATIC BRAIN INJURY. Endocr Pract 2015;21:823-31 «PMID: 26172127»PubMed
  163. Cohan P, Wang C, McArthur DL ym. Acute secondary adrenal insufficiency after traumatic brain injury: a prospective study. Crit Care Med 2005;33:2358-66 «PMID: 16215393»PubMed
  164. Hannon MJ, Crowley RK, Behan LA ym. Acute glucocorticoid deficiency and diabetes insipidus are common after acute traumatic brain injury and predict mortality. J Clin Endocrinol Metab 2013;98:3229-37 «PMID: 23690314»PubMed
  165. Born JD, Hans P, Smitz S ym. Syndrome of inappropriate secretion of antidiuretic hormone after severe head injury. Surg Neurol 1985;23:383-7 «PMID: 3975827»PubMed
  166. Moro N, Katayama Y, Igarashi T ym. Hyponatremia in patients with traumatic brain injury: incidence, mechanism, and response to sodium supplementation or retention therapy with hydrocortisone. Surg Neurol 2007;68:387-93 «PMID: 17905062»PubMed
  167. Rahman M, Friedman WA. Hyponatremia in neurosurgical patients: clinical guidelines development. Neurosurgery 2009;65:925-35; discussion 935-6 «PMID: 19834406»PubMed
  168. Kleindienst A, Hannon MJ, Buchfelder M ym. Hyponatremia in Neurotrauma: The Role of Vasopressin. J Neurotrauma 2016;33:615-24 «PMID: 26472056»PubMed
  169. Corona G, Giuliani C, Verbalis JG ym. Hyponatremia improvement is associated with a reduced risk of mortality: evidence from a meta-analysis. PLoS One 2015;10:e0124105 «PMID: 25905459»PubMed
  170. Dasta J, Waikar SS, Xie L ym. Patterns of treatment and correction of hyponatremia in intensive care unit patients. J Crit Care 2015;30:1072-9 «PMID: 26209428»PubMed
  171. Lump D, Moyer M. Paroxysmal sympathetic hyperactivity after severe brain injury. Curr Neurol Neurosci Rep 2014;14:494 «PMID: 25220846»PubMed
  172. Meyfroidt G, Baguley IJ, Menon DK. Paroxysmal sympathetic hyperactivity: the storm after acute brain injury. Lancet Neurol 2017;16:721-729 «PMID: 28816118»PubMed
  173. Baguley IJ, Perkes IE, Fernandez-Ortega JF ym. Paroxysmal sympathetic hyperactivity after acquired brain injury: consensus on conceptual definition, nomenclature, and diagnostic criteria. J Neurotrauma 2014;31:1515-20 «PMID: 24731076»PubMed
  174. Choi HA, Jeon SB, Samuel S ym. Paroxysmal sympathetic hyperactivity after acute brain injury. Curr Neurol Neurosci Rep 2013;13:370 «PMID: 23780802»PubMed
  175. Clifton GL, Miller ER, Choi SC ym. Lack of effect of induction of hypothermia after acute brain injury. N Engl J Med 2001;344:556-63 «PMID: 11207351»PubMed
  176. Clifton GL, Valadka A, Zygun D ym. Very early hypothermia induction in patients with severe brain injury (the National Acute Brain Injury Study: Hypothermia II): a randomised trial. Lancet Neurol 2011;10:131-9 «PMID: 21169065»PubMed
  177. Andrews PJ, Sinclair HL, Rodriguez A ym. Hypothermia for Intracranial Hypertension after Traumatic Brain Injury. N Engl J Med 2015;373:2403-12 «PMID: 26444221»PubMed
  178. Oddo M, Levine JM, Frangos S ym. Effect of mannitol and hypertonic saline on cerebral oxygenation in patients with severe traumatic brain injury and refractory intracranial hypertension. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2009;80:916-20 «PMID: 19293171»PubMed
  179. Sakellaridis N, Pavlou E, Karatzas S ym. Comparison of mannitol and hypertonic saline in the treatment of severe brain injuries. J Neurosurg 2011;114:545-8 «PMID: 21087203»PubMed
  180. Cottenceau V, Masson F, Mahamid E ym. Comparison of effects of equiosmolar doses of mannitol and hypertonic saline on cerebral blood flow and metabolism in traumatic brain injury. J Neurotrauma 2011;28:2003-12 «PMID: 21787184»PubMed
  181. Mangat HS, Chiu YL, Gerber LM ym. Hypertonic saline reduces cumulative and daily intracranial pressure burdens after severe traumatic brain injury. J Neurosurg 2015;122:202-10 «PMID: 25380107»PubMed
  182. Torre-Healy A, Marko NF, Weil RJ. Hyperosmolar therapy for intracranial hypertension. Neurocrit Care 2012;17:117-30 «PMID: 22090171»PubMed
  183. Tyagi R, Donaldson K, Loftus CM ym. Hypertonic saline: a clinical review. Neurosurg Rev 2007;30:277-89; discussion 289-90 «PMID: 17574484»PubMed
  184. Wakai A, McCabe A, Roberts I ym. Mannitol for acute traumatic brain injury. Cochrane Database Syst Rev 2013;:CD001049 «PMID: 23918314»PubMed
  185. Li M, Chen T, Chen SD ym. Comparison of equimolar doses of mannitol and hypertonic saline for the treatment of elevated intracranial pressure after traumatic brain injury: a systematic review and meta-analysis. Medicine (Baltimore) 2015;94:e736 «PMID: 25929908»PubMed
  186. Rickard AC, Smith JE, Newell P ym. Salt or sugar for your injured brain? A meta-analysis of randomised controlled trials of mannitol versus hypertonic sodium solutions to manage raised intracranial pressure in traumatic brain injury. Emerg Med J 2014;31:679-83 «PMID: 23811861»PubMed
  187. Kamel H, Navi BB, Nakagawa K ym. Hypertonic saline versus mannitol for the treatment of elevated intracranial pressure: a meta-analysis of randomized clinical trials. Crit Care Med 2011;39:554-9 «PMID: 21242790»PubMed
  188. Curley G, Kavanagh BP, Laffey JG. Hypocapnia and the injured brain: more harm than benefit. Crit Care Med 2010;38:1348-59 «PMID: 20228681»PubMed
  189. Roberts BW, Karagiannis P, Coletta M ym. Effects of PaCO2 derangements on clinical outcomes after cerebral injury: A systematic review. Resuscitation 2015;91:32-41 «PMID: 25828950»PubMed
  190. Stocchetti N, Maas AI. Traumatic intracranial hypertension. N Engl J Med 2014;370:2121-30 «PMID: 24869722»PubMed
  191. Li LM, Timofeev I, Czosnyka M ym. Review article: the surgical approach to the management of increased intracranial pressure after traumatic brain injury. Anesth Analg 2010;111:736-48 «PMID: 20686006»PubMed
  192. Nwachuku EL, Puccio AM, Fetzick A ym. Intermittent versus continuous cerebrospinal fluid drainage management in adult severe traumatic brain injury: assessment of intracranial pressure burden. Neurocrit Care 2014;20:49-53 «PMID: 23943318»PubMed
  193. Kerr ME, Weber BB, Sereika SM ym. Dose response to cerebrospinal fluid drainage on cerebral perfusion in traumatic brain-injured adults. Neurosurg Focus 2001;11:E1 «PMID: 16519419»PubMed
  194. Hutchinson PJ, Kolias AG, Timofeev IS ym. Trial of Decompressive Craniectomy for Traumatic Intracranial Hypertension. N Engl J Med 2016;375:1119-30 «PMID: 27602507»PubMed
  195. Bragge P, Synnot A, Maas AI ym. A State-of-the-Science Overview of Randomized Controlled Trials Evaluating Acute Management of Moderate-to-Severe Traumatic Brain Injury. J Neurotrauma 2016;33:1461-78 «PMID: 26711675»PubMed
  196. Vahedi K, Hofmeijer J, Juettler E ym. Early decompressive surgery in malignant infarction of the middle cerebral artery: a pooled analysis of three randomised controlled trials. Lancet Neurol 2007;6:215-22 «PMID: 17303527»PubMed
  197. Cooper DJ, Rosenfeld JV, Murray L ym. Decompressive craniectomy in diffuse traumatic brain injury. N Engl J Med 2011;364:1493-502 «PMID: 21434843»PubMed
  198. Bullock MR, Chesnut R, Ghajar J ym. Surgical management of traumatic parenchymal lesions. Neurosurgery 2006;58:S25-46; discussion Si-iv «PMID: 16540746»PubMed
  199. Mendelow AD, Gregson BA, Rowan EN ym. Early Surgery versus Initial Conservative Treatment in Patients with Traumatic Intracerebral Hemorrhage (STITCH[Trauma]): The First Randomized Trial. J Neurotrauma 2015;32:1312-23 «PMID: 25738794»PubMed